zaterdag 17 januari 2015

Jezus op de Berg: een nieuwe Mozes

 
De woorden van Matheus dat Jezus de berg opging, herinneren ons aan een eerder moment in de geschiedenis van Israel waarin een berg de plaats was waar God aan het volk van Israel zijn woorden gaf. Er lijkt me geen twijfel dat Matheus ons Jezus schildert als de nieuwe Mozes. Had Mozes zelf niet gezegd dat er een profeet zou komen zoals hij? [zie Deut 18:18-19] In zijn boek Jezus van Nazareth zegt paus Benedictus XVI: ‘De Bergrede is de nieuwe Thora gebracht door Jezus… als de nieuwe Mozes wiens woorden de definitieve Thora vormen.’

Wie waren de oorspronkelijke lezers van wat Matheus schreef? Veel theologen menen dat Matheus zijn verslag schreef in Antiochie in Syrie, onder meer omdat juist dit evangelie rond die stad al vroeg bekend was. Het wordt bijvoorbeeld opvallend veel gebruikt door bisschop Ignatius van Antiochie (ca. 115 na Chr.). In die stad ontstond al vroeg een christelijke gemeenschap, lezen we in het boek Handelingen; De eerste gemeente daar bestond, zoals eigenlijk overal, vooral uit Joden en Jodengenoten die grote problemen met hun vroegere Joodse leiders hadden nadat ze volgeling van Jezus waren geworden.

Het kan zijn dat Matheus juist met het oog op die gelovigen die door de Joodse leiders werden uitgespuugd, nogal nadruk legt op Jezus als de vervulling van alle dromen van het Oude Testament. Hij toont ons hoe Jezus profetie vervult; hij geeft ruim baan aan discussies van Jezus over kwesties als de sabbat, spijswetten, interpretaties van de wet, en over de manier waarop Farizeeërs met de wet omgingen. Is het dan vreemd dat Matheus opent met de manier waarop Jezus een ‘nieuwe wetgeving’ poneert, als een nieuwe Mozes?

Opvallend is ook dat Matheus vijf keer een stevige toespraak van Jezus beschrijft, ingeklemd tussen de verhalen over zijn geboorte en zijn dood en opstanding. Wil hij daarmee laten zien dat met Jezus een nieuwe Pentateuch wordt gegeven?

Met deze setting in Antiochie in het achterhoofd krijgt de uitspraak van Jezus dat de gerechtigheid van zijn volgelingen ‘overvloediger moet zijn dan die Farizeeën’ (Mt. 5:20) een eigen invalshoek; het hielp in de eerste plaats de vroege kerk in Antiochie in zijn relationele problemen met Joodse leiders die de volgelingen van Jezus verweten dat ze ‘thora-loos’ waren geworden.

Jezus maakt zijn volgelingen niet wetteloos maar Hij legt de lat veel hoger dan wat de Joodse leiders gewend waren. We mogen hierbij best ook de woorden van Paulus over ‘gerechtigheid’ betrekken. Vanuit dit gezichtspunt is de Bergrede een beschrijving van hoe volgelingen van Jezus reageren op de vergeving die ze van God ontvangen door Jezus Christus. De Bergrede beschrijft hoe de christen van harte reageert op de genereuze liefde van God de Vader.

Bovendien, waar in het Oude Testament God aan Mozes zijn wetten gaf op de berg, waarna Mozes afdaalde naar het volk onderaan de berg, schildert Matheus ons een iets ander plaatje. Het volk was met Jezus op de berg. Mogen we daarin iets zien van de verzoening die Jezus tot stand bracht waardoor zijn volgelingen in Hem gemeenschap met de Vader hebben? Het lijkt me dat het beter is om met Jezus op de berg te zijn, dan onderaan de berg op Mozes te wachten. In dit verband is instructief hoe Matheus de verheerlijking op de berg (Mt. 17) beschrijft als een ontmoeting van Jezus met Mozes en Elia, waarbij tenslotte alleen Jezus op de Berg is, en Mozes en Elia uit het beeld verdwijnen.

Het lijkt me dat we de Bergrede als een soort catechetisch handboek kunnen zien voor gelovigen die tot de gemeente toetraden. Dat onderwijs (didache) was van groot belang voor de vroege gelovigen, lezen we al in Handelingen 2:42. In Mt. 7:28 lezen we dat de menigte verbaasd was over het onderwijs (didache) van Jezus, en in Mt. 28:20 krijgen de apostelen om alle naties te onderwijzen wat Hij hen geboden had. In die context kan de Bergrede zoals Matheus die beschrijft, makkelijk als samenvatting van de christelijke moraalleer hebben gediend. Het geeft in elk geval een gezaghebbende beschrijving van hoe Jezus verwacht dat zijn volgelingen, vergeven en in een liefdesband met de Vader, hun leven zullen leiden te midden van de volken.

De Bergrede als korte catechese komt overeen met de setting in Matheus. Jezus verkondigt deze nieuwe levensstijl om de mensen die onder de indruk waren van zijn wonderen en tekenen duidelijk te maken wat van hen werd verwacht in het nieuwe Koninkrijk. (Vgl. Mt. 4:23). Daarmee schiep Jezus dus een nieuwe gemeenschap, namelijk van degenen die Hem volgden. Wie van Hem onder de indruk is, laat dat tot uiting komen in een nieuwe levensstijl.

Auteur: Jos Strengholt. Met dank aan Jack Mahoney, SJ, ‘The Meaning of the Sermon on the Mount’, gevonden op www.thinkingfaith.org. (de website van de Jezuïeten in Groot Brittannië)

Geen opmerkingen: