Kanttekeningen bij het welvaartsevangelie aan de hand van Paul Barker (deel 2)

In deze vervolgbespreking van de belangrijkste conclusies van Paul Barker (PB) over de theologie van "the prosperity gospel" (p-g) gaat het over de noodzaak van een goed inzicht in Bijbelse theologie. Ik parafraseer PB’s betoog en het is daarom van belang dat de lezer zijn tweede blog ook zelf eerst leest. Kortgezegd verstaat PB onder het welvaartsevangelie (p-g) hier het volgende: “- the idea that Christians should expect the same kind of material blessing enjoyed by God's people in the Old Testament.”

-        Het thema van zegen begint al in het scheppingsverhaal. God zegent de dieren en de mens. Zegen is daar een uitdrukking van Gods gunst en van met Hem verbonden zijn. Het gaat hier om vruchtbaarheid en de mogelijkheid van het onderwerpen van- en heersen over de aarde.

-        Zegen heeft ook vaak betrekking op Gods bescherming en voorziening. We zien dit bij de zegen voor Noach, de begroeting van Boaz en bij de zegen van Aäron.

Definitie uit de literatuur: God overlaadt degenen met zegen die in harmonie met Hem zijn. Het belang van het thema zegen is besloten in haar betekenis als indicatie van de relatie die iemand met God heeft.

De zondeval
Het gevolg van de zonde en de uitwerkingen daarvan brengen het tegengestelde van zegen, namelijk vloek. De slang wordt vervloekt, de aarde wordt vervloekt, Caïn wordt verbannen van zijn grond en Noach vervloekt alle nakomelingen van zijn eigen zoon Cham.

De beloften aan Abraham
Het tij keert zich. De beloften aan Abraham worden een belangrijk thema. De beloften aan Abraham zijn erop gericht om de gevolgen van de zondeval om te keren en de schepping terug te brengen onder de zegen zoals die er was in Genesis 1.

1.     Abraham zal een groot nageslacht krijgen dat vele volkeren, zelfs de hele wereld tot zegen zal zijn. Talrijk als de sterren aan de hemel. Hierin zien we duidelijk de eerste scheppingszegen terug van de vruchtbaarheid.

2.     De nakomelingen van Abraham wordt ook (bij herhaling) een land beloofd, namelijk het land Kanaän (Genesis 15:18-21).

3.     Abraham zelf wordt onvoorstelbaar gezegend en is daardoor een zegen voor anderen.

4.     Het doel van de zegen aan Abraham reikt steeds verder. God gebruikt Abraham en zijn gezegend nageslacht om alle volkeren over de hele wereld te laten delen in die zegen.
 

Bovenstaande te onderscheiden beloften vormen tevens een geheel. Ze staan model voor de bedoelingen van God en daarmee voor het grote verhaal van de Bijbel, namelijk om de hele wereld te herstellen. Het thema van zegen moet binnen deze context begrepen worden. Speciaal dus voor de zegen voor andere volkeren.

Tegelijkertijd moeten we niet uit het oog verliezen dat zegen in essentie voortkomt uit de relatie met God. Gezegend worden heeft ermee te maken dat God iemand goed gezind is. Dit zien we telkens terug, bijvoorbeeld bij de roeping van Abraham, het huwelijk van Isaäk, het vertrek van Jacob naar Haran en bij Jacobs zegeningen voor zijn zonen op zijn sterfbed.
 
Deuteronomium 28
De zegeningen die we in Deuteronomium 18:1-14 vinden, komen voort uit de verbondsbeloften aan Abraham. De Sinaï-wetgeving voegt daar nieuwe ‘details’ aan toe en maakt duidelijk dat de beloften worden vervuld wanneer het volk Israël de wet gehoorzaamt.

Deze verzen spreken onmiskenbaar over aardse (niet slechts geestelijke) voorspoed en vruchtbaarheid. Maar ook dienen ze Gods bedoeling om zegen te brengen aan alle volkeren (vers 10). (Note PM: volgens mij blijkt dit helemaal niet zo duidelijk uit dit vers.)

Deze verzen zeggen ook iets over Gods gunst en de harmonie dit voortkomt uit de verbondsrelatie. "This blessing is not portrayed as a reward for keeping the law; it rests on God’s promise and is an automatic consequence of being in a relationship with him."

Het is ook van belang erop te wijzen dat de zegeningen collectief zijn. Ze komen toe aan een gehoorzaam volk. Als Israël gehoorzaam is, wil dat nog niet zeggen dat elk individu voorspoed beleeft, maar eerder het volk als geheel. De wetten die schulden kwijtscholden brengen een zegen, indien gehoorzaamd, namelijk in de vorm van radicale vrijgevigheid. Niet iedereen is daarin dus gelijk.

We moeten opmerken dat in het oude testament de relatie gehoorzaamheid versus voorspoed, die zo duidelijk naar voren komt in Deuteronomium 28, niet altijd behouden blijft – met name niet op individueel niveau. Job doorbreekt dit patroon. In Spreuken (30:8) en in Deuteronomium (17:14-20) wordt tegen rijkdom (van de koning) gewaarschuwd. Het optreden van zowel Elia als Jeremia zijn voorbeelden van trouwe Israëlieten die armoede leden ondanks hun getrouwheid. Ten slotte beperken de wetten van Mozes de opeenhoping van rijkdom en de profeten spraken zich vaak uit tegen misbruik daarvan.

In het oude testament is er weliswaar een aantoonbaar algemeen patroon dat een relatie legt tussen materiële zegen en Gods gunst, maar er zijn belangrijke kwalificaties te maken. Hoe moeten we deze dingen voor onszelf verstaan vandaag de dag? Dat bespreken we in een vervolg.  

Kanttekeningen bij het welvaartsevangelie aan de hand van Paul Barker (deel 1)

In het kort bespreek ik de belangrijkste conclusies van Paul Barker (PB) over de theologie van het zogenoemde welvaartsevangelie. In het Engels “the prosperity gospel” (p-g). Ik volg PB redelijk op de voet en het is de bedoeling dat de lezer de vier blogs van PB zelf ook leest. Voor PB’s omschrijving van- en korte introductie over het welvaartsevangelie (p-g), kortom over wat hij er zelf onder verstaat, verwijs ik dan ook naar zijn eerste blog.

1.     De evangelist Oral Roberts wordt blijkbaar gezien als de belangrijkste vertegenwoordiger van het moderne welvaartsevangelie (p-g) en 3 Johannes 2 wordt genoemd als de belangrijkste nieuwtestamentisch (NT) tekst ter ondersteuning en NT-onderbouwing.

2.     De theologie van de p-g is daarnaast primair gebaseerd op oudtestamentische (OT) beloften van fysieke voorspoed aan Abraham en aan Adam en Eva, evenals op gehoorzaamheid aan de wet van Mozes. Het verlies van voorspoed kwam door de zonde. Door Jezus krijgen wij weer deel aan (die) voorspoed, want ook de vloek van de zonde is door Jezus opgeheven.

Er zijn een aantal (7) standaard bezwaren te noemen

-        Het fenomeen p-g spreekt vooral (groepen) arme christenen aan die zich in een proces bevinden van economisch opklimmen naar een nieuwe middenklasse (sociologisch argument).

-        Met makkelijke antwoorden op de complexiteit van het leven reduceert men het christelijk leven tot een te volgen stappenplan, dan wel het kennen van de juiste techniek of formule voor het bereiken van voorspoed.

-        Een verkeerde interpretatie van Maleachi 3:8-12 (met nadruk op vers 10 over het geven van tienden) ligt ten grondslag aan een valse verwachting van een soort van uitruil van beloningen.

-        De gangbare interpretatie onder p-g aanhangers van 3 Johannes 2 is niet juist, omdat de tekst simpelweg niet over financiële voorspoed gaat.

-        Lezing en interpretatie van Marcus 10:29-30 schiet te kort, omdat daarbij alleen aan geld wordt gedacht en meestal niets wordt gezegd over de opmerking van het ‘alles achterlaten’.

-        Wat het Nieuwe Testament leert over lijden en armoede past goed in een eschatologische beleving (raamwerk) van het nu en het nog niet.

-        De theologie van de p-g is niet in overeenstemming met wat de Bijbel in brede zin leert over geld en bezit.

Aanvullend kernpunt van kritiek

Hoewel voorgaande punten ieder voor zich waar zijn, blijft de behoefte bestaan aan een algemeen Bijbels theologische benadering. Het welvaartsevangelie maakt zich niet alleen schuldig aan het kieskeurig gebruik van bepaalde teksten en/of verkeerde interpretaties daarvan, maar men gaat volledig voorbij aan het centrale theologische raamwerk van de NT-schrijvers.

PB noemt een gefragmenteerde lezing van de Bijbel als kernprobleem. Eén Bijbeltekst voor de dag, op een kalender of via Facebook, dagboekjes die één vers per keer bespreken; tekstuele prediking.“All these make it harder for all of us – both prosperity advocates and their critics – to read the Bible in its context.”

Willen we echt begrijpen wat de Bijbel ons te zeggen heeft over voorspoed? Dan moeten we uitstijgen boven het niveau van tekst-voor-tekst lezen en studie gaan maken van de brede stroom van het Bijbels gedachtegoed en de eigen ontwikkeling daarin.